तुम्ही भारतीय रेल्वेने प्रवास केल्यास, तुम्हाला प्रत्येक प्रवासात भाड्यात ५५% सूट मिळते. हेच कारण आहे की भारतीय रेल्वेने प्रवास करणे आजही सर्वात स्वस्त वाहतुकीच्या पर्यायांपैकी एक आहे. पण तुम्हाला माहिती आहे का की तुम्हाला एवढी मोठी सूट कशी मिळते ? आम्ही तुम्हाला सांगतो, त्याआधी तुम्हाला हे कळले पाहिजे की ही 55% सूट आली कुठून..?
वास्तविक, रेल्वेमंत्री अश्विनी वैष्णव ‘बुलेट ट्रेन’च्या कामाच्या प्रगतीचा आढावा घेण्यासाठी अहमदाबादमध्ये आल्या होत्या. तेथे, जेव्हा माध्यमांनी त्यांना विचारले की सरकार कोविड -19 पूर्वी ज्येष्ठ नागरिक आणि मीडिया कर्मचार्‍यांना दिलेली भाडे सवलत पुन्हा सुरू करेल का ? त्या म्हणाला की, “भारतीय रेल्वे आधीच प्रत्येक प्रवाशाला भाड्यात ५५% सवलत देत आहे.”
एका बातमीनुसार, मार्च 2020 मध्ये देशात लॉकडाऊन लागू करण्यात आला होता. त्यानंतर गाड्यांची वाहतूकही पूर्णपणे ठप्प झाली. यापूर्वी, रेल्वे मान्यताप्राप्त पत्रकार आणि ज्येष्ठ नागरिकांना रेल्वे भाड्यात 50 टक्के सवलत देत असे. जून 2022 मध्ये रेल्वेचे कामकाज पूर्णपणे सुरू झाले, परंतु रेल्वे मंत्रालयाने या सवलती पुन्हा सुरू केल्या नाहीत. तेव्हापासून ही सवलत पुन्हा सुरू करण्याची मागणी विविध स्तरातून होत आहे. तर संसदेच्या दोन्ही सभागृहातही याबाबतचा मुद्दा उपस्थित झाला आहे.
अहमदाबादमध्ये एका पत्रकार परिषदेदरम्यान रेल्वे मंत्री म्हणाल्या की, “कोणत्याही ठिकाणी ट्रेनने पोहोचण्याचे भाडे १०० रुपये असेल तर भारतीय रेल्वे प्रवाशांकडून फक्त ४५ रुपये आकारत आहे. त्याला आधीच ५५ रुपयांची सूट दिली जात आहे. यापूर्वी मध्य प्रदेशातील एका आरटीआय कार्यकर्त्याने रेल्वेकडे ज्येष्ठ नागरिकांच्या कमाईचा तपशील मागितला होता. 2022-23 मध्ये सुमारे 15 कोटी ज्येष्ठ नागरिकांनी रेल्वेने प्रवास केल्याची माहिती सरकारने दिली होती. यातून रेल्वेला सुमारे 2,242 कोटी रुपयांची कमाई झाली.
शेवटी, पैसा येतो कुठून?
भारतीय रेल्वेला केवळ प्रवासी भाड्यातून उत्पन्न मिळत नाही. त्याऐवजी त्याच्याकडे उत्पन्नाचे इतर अनेक स्त्रोत आहेत. यामध्ये मालाची वाहतूक, रेल्वे स्थानकांवरील जाहिराती, खाद्यपदार्थांच्या निविदा, रेल्वे कारखान्यांमध्ये उत्पादित होणाऱ्या मालाची निर्यात इत्यादींचा समावेश होतो. याशिवाय, रेल्वेचे भाडे सर्वसामान्यांना परवडणारे राहावे, यासाठी सरकार त्या गाड्यांमध्ये एसी कोच बसवते ज्यांचे भाडे सामान्य भाड्यापेक्षा खूप जास्त असते. अशाप्रकारे, रेल्वे भाडे संकलन आणि खर्च यांच्यातील तफावत कमी करण्याचे काम करते.
