भारतीय अर्थव्यवस्थेत भारतीय रेल्वेचे मोठे योगदान आहे यात शंका नाही. भारतीय रेल्वेच्या गाड्यांमध्ये दररोज लाखो लोक प्रवास करतात, ज्यामुळे देशात वाहतूक सुलभ होते, ज्यामुळे रेल्वेला सर्वाधिक महसूल मिळतो. पण तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की भारतीय रेल्वे केवळ तिकीट बुकिंगच नाही तर तिकीट रद्द करूनही करोडो रुपये कमावते. अलीकडेच एका आरटीआयच्या उत्तरात एक धक्कादायक खुलासा झाला आहे. वास्तविक, रेल्वेने आरटीआयच्या उत्तराद्वारे प्रतीक्षा यादीच्या रद्द केलेल्या तिकिटांच्या कमाईची माहिती दिली आहे. यातून रेल्वेला किती कमाई झाली आहे आणि तिकिटावर किती कॅन्सलेशन चार्ज आकारला जातो हे देखील पाहूया.
RTI मधून मिळालेल्या माहितीनुसार, भारतीय रेल्वेने 2021, 2022 आणि 2023 या वर्षांसाठी प्रतीक्षा यादीच्या रद्द केलेल्या तिकिटांमधून एकूण 1,229.85 कोटी रुपये कमावले आहेत. याशिवाय, एकट्या जानेवारी 2024 मध्ये, एकूण 45.86 लाख रद्द केलेल्या तिकिटांमधून रेल्वेला 43 कोटी रुपयांचे उत्पन्न मिळाले आहे.
द हिंदूमधील वृत्तानुसार, मध्य प्रदेशातील आरटीआय कार्यकर्ते डॉ. विवेक पांडे यांनी हा आरटीआय दाखल केला आहे. आरटीआयच्या उत्तरात आणखी अनेक गोष्टी समोर आल्या आहेत. या आकडेवारीवरून भारतीय रेल्वेला वर्षानुवर्षे रद्द केलेल्या तिकिटांमधून किती उत्पन्न मिळाले हे उघड झाले आहे.
2021 मध्ये, एकूण 2.53 कोटी प्रतीक्षा यादीतील तिकिटे रद्द करण्यात आली, ज्यामुळे रेल्वेला एकूण 242.68 कोटी रुपयांची कमाई झाली. तर 2022 आणि 2023 मध्ये अनुक्रमे 4.6 कोटी आणि 5.26 कोटी तिकिटे रद्द करण्यात आली, ज्यामुळे रेल्वेला दोन्ही वर्षात 439.16 कोटी आणि 505 कोटी रुपयांची कमाई झाली.
आरटीआयमध्ये असेही समोर आले आहे की 2023 मध्ये दिवाळी दरम्यान 5 नोव्हेंबर ते 12 नोव्हेंबर दरम्यान लोकांनी 96.18 लाख रेल्वे तिकिटे रद्द केली. यामध्ये लोकांच्या कन्फर्म रिझर्वेशन अगेन्स्ट कॅन्सलेशन (RAC) तिकिटांचाही समावेश आहे. आणि केवळ दिवाळीच्या आठवड्यात रेल्वेने रद्द केलेल्या तिकिटांमधून एकूण 10.37 कोटी रुपयांची कमाई केली होती.
भारतीय रेल्वेमध्ये आरक्षण तिकिटे दोन प्रकारे उपलब्ध आहेत. एक रेल्वे काउंटर तिकीट आणि दुसरे ऑनलाइन ई-तिकीट. IRCTC नुसार, RAC किंवा वेटिंग लिस्टचे तिकीट रद्द केल्यास, परताव्याच्या रकमेतून 60 रुपये कापले जातात. जर कन्फर्म केलेले ई-तिकीट ट्रेन सुटण्याच्या 48 तास आधी रद्द केले तर एसी फर्स्ट क्लासचे भाडे 240 रुपये, एसी-2 टायरमध्ये 200 रुपये, एसी-3 टायरमध्ये 180 रुपये, 120 रुपये असेल. स्लीपर आणि द्वितीय श्रेणीतील 200 रुपये. 60 रुपये वजा केले जातात. जर कन्फर्म केलेले तिकीट ट्रेनच्या वेळापत्रकाच्या 48-12 तासांच्या आत रद्द झाले तर भाड्याच्या 25 टक्के रक्कम कापून परत केली जाते.
