तरुण भारत लाईव्ह । २८ सप्टेंबर २०२३। भारतातील हरित क्रांतीचे जनक एमएस स्वामीनाथन यांचे निधन झाले आहे. भारतात हरितक्रांती घडवून आणण्यात त्यांचा महत्त्वाचा वाटा होता. वयाच्या ९८ व्या वर्षी चैन्नईत त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. स्वामीनाथन यांच्यावर दीर्घकाळापासून उपचार सुरू होते. त्यांनी चेन्नईमध्ये एमएस स्वामिनाथन रिसर्च फाऊंडेशनची स्थापना केली होती.
एमएस स्वामिनाथन यांचा जन्म 7 ऑगस्ट 1925 रोजी तामिळनाडूच्या तंजावर जिल्ह्यात झाला होता. त्यांनी भाताच्या उच्च-उत्पादक जाती विकसित करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली ज्यामुळे भारतातील कमी उत्पन्न असलेल्या शेतकऱ्यांना अधिक उत्पादन मिळू शकले. कृषिक्षेत्रात काम करावयाचे नक्की झाल्यावर स्वामीनाथन यांनी मद्रास कृषि महाविद्यालयातून आणखी एक पदवी घेतली. १९४७ साली ते दिल्लीच्या इंडियन ॲग्रिकल्चरल रिसर्च इन्स्टिट्यूटमध्ये पदव्युत्तर शिक्षणासाठी रवाना झाले.
१९४९मध्ये विशेष प्रावीण्यासह त्यांनी ती पदवी प्राप्‍त केली. युनियन पब्लिक सर्व्हिसची परीक्षा देऊन ते भारतीय पोलीस सेवेसाठी पात्र ठरले, मात्र त्यांनी पोलीस ऑफिसर न होता कृषी क्षेत्रात संशोधन करायचे ठरवले. नेदरलॅंडमध्ये बटाटाच्या अनुवांशिकशास्त्राचा अभ्यास करण्यासाठी त्यांना मिळालेल्या शिष्यवृत्तीतून त्यांनी १९५२मध्ये पी‍एच.डी. केले आणि परदेशांत विविध संधी असतानाही ते भारतात परतले. जगभरांतील कृषी विद्यार्थ्यांबरोबर त्यांनी कृषिसंशोधनाबरोबर वनस्पतींची पैदास आणि नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे जतन या विषयांवर काम केले आहे. भारतीय गरीब शेतकऱ्यांच्या शेतांत गव्हाचे व तांदळाचे उच्च उत्पन्न देणारे वाण पेरून हरितक्रांती घडवून आणण्याचे श्रेय स्वामीनाथन यांनाच जाते. त्यांच्या प्रयत्‍नांमुळेच गहू व तांदूळ यांच्या उत्पादनांत भारत स्वयंपूर्ण होऊ शकला.
उल्लेखनीय उल्लेख ऑक्टोबर १९८७ मध्ये स्वामिनाथन यांना प्रथम जागतिक अन्न पुरस्कारच्या सादरीकरणाच्या निमित्ताने संयुक्त राष्ट्र संघटनेचे सरचिटणीस, जॅव्हियर पेरेझ डी कुएललर यांनी लिहिले: “डॉ. स्वामीनाथन हे एक जीवंत आख्यायिका आहेत. कृषी विज्ञानातील त्यांचे योगदान “भारत आणि विकसनशील जगात इतरत्र अन्न उत्पादनावर अविभाज्य छाप पाडली. कोणत्याही मानकांनुसार तो दुर्मिळ भेद असणारा जागतिक वैज्ञानिक म्हणून इतिहासाच्या इतिहासात जाईलस्वामिनाथन यांचे संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रमात “आर्थिक पर्यावरणशास्त्र जनक” असे वर्णन केले गेले आहे.
टाईम मासिकाच्या १९९९ च्या २० वी शतकातील 20 सर्वात प्रभावशाली आशियाई लोकांच्या यादीमध्ये भारतातील तिघांपैकी एक होता, इतर दोन महात्मा गांधी आणि रवींद्रनाथ टागोर.” १९ ऑक्टोबर २००६ on रोजी, आयोवा येथील डेस मोइन्समधील नॉर्मन ई. बोरलाग आंतरराष्ट्रीय संगोष्ठीमध्ये स्वामीनाथन वैशिष्ट्यीकृत वक्ता होते. त्यांचे मानव संसाधन राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघटनेचे संबद्ध मानवता आयोवा यांनी प्रायोजित केले. स्वामीनाथन यांनी “तिसरे वार्षिक राज्यपाल व्याख्यान” सादर केले आणि “ग्रीन रिव्होल्यूशन रिडक्स: सर्व मानवी इतिहासामध्ये अन्न उत्पादनाचा एक सर्वात मोठा कालावधी पुन्हा बनवू शकतो?”च्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक पायाविषयी भारतातील हरितक्रांती आणि तेथील हरित क्रांतीला प्रेरणा देणारी महात्मा गांधी यांच्यासारख्या भारतातील ऐतिहासिक नेत्यांची भूमिका, व्यापक भूक निर्मूलनाची हाक देऊन. त्यांनी गांधी आणि आयोवाचे थोर वैज्ञानिक जॉर्ज वॉशिंग्टन कारव्हर यांच्यातील संबंधांविषयी सांगितले.
