RBI : रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने हलके पेमेंट आणि सेटलमेंट सिस्टम संदर्भात एक योजना तयार केली आहे. यामुळे नैसर्गिक आपत्ती आणि युद्धाच्या वेळी किमान कर्मचाऱ्यांसह ते कोठूनही चालवता येते. ही नवीन पेमेंट प्रणाली RTGS, NEFT आणि UPI सारख्या विद्यमान पेमेंट सिस्टमसाठी वापरल्या जाणार्‍या पारंपारिक तंत्रज्ञानापासून पूर्णपणे स्वतंत्र असेल. यामुळे, लोकांना पेमेंट सेटलमेंटची प्रक्रिया वेगवान होण्यास जास्त वेळ लागणार नाही. त्यांचे पैसे शून्य डाउनटाइममध्ये सेटल केले जाऊ शकतात.
RBI ने आपल्या वार्षिक अहवाल 2023-23 मध्ये या नवीन लाइटवेट पेमेंट आणि पोर्टेबल पेमेंट सिस्टमच्या कल्पनेबद्दल सांगितले आहे. देशातील लाइटवेट पोर्टेबल पेमेंट सिस्टमची गरज स्पष्ट करताना, मध्यवर्ती बँकेने सांगितले की, विद्यमान पारंपारिक पेमेंट सिस्टम जसे की आरटीजीएस, एनईएफटी आणि यूपीआय सतत उपलब्धता सुनिश्चित करताना मोठ्या प्रमाणात पेमेंट हाताळण्यासाठी डिझाइन केलेले आहेत आणि त्यामुळे ते जटिल पेमेंट हाताळू शकत नाहीत.
नैसर्गिक आपत्ती आणि युद्धासारख्या आपत्तीजनक घटनांमध्ये या पेमेंट सिस्टम तात्पुरत्या अनुपलब्ध होण्याची क्षमता असते. त्यामुळे अशा टोकाच्या संकटांना तोंड देण्याची तयारी ठेवणेच शहाणपणाचे आहे. नवीन पेमेंट सिस्टम कमीतकमी हार्डवेअर आणि सॉफ्टवेअरवर काम करेल अशी अपेक्षा आहे. गरज भासल्यास ते सक्रिय करण्यात येईल, असे मध्यवर्ती बँकेने सांगितले. सरकार आणि बाजाराशी संबंधित व्यवहार यासारख्या अर्थव्यवस्थेची स्थिरता सुनिश्चित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या व्यवहारांवर आरबीआयने प्रक्रिया केली असल्याचे सांगितले.
जनतेचा विश्वास वाढेल
RBI म्हणते की अशी हलकी आणि पोर्टेबल पेमेंट सिस्टम देशातील पेमेंट आणि सेटलमेंट सिस्टमचा जवळजवळ शून्य डाउनटाइम सुनिश्चित करू शकते आणि किरकोळ पेमेंट, आंतरबँक पेमेंट आणि आवश्यक पेमेंट सेवांचे कार्य सुलभ करून अर्थव्यवस्था जिवंत ठेवण्यास मदत करू शकते. RBI पुढे म्हणाले की, यामुळे प्रतिकूल परिस्थितीतही डिजिटल पेमेंट्स आणि फायनान्स मार्केटच्या संरचनेवर जनतेचा विश्वास वाढेल.
आरबीआय या गोष्टींवर काम करत आहे
2023-24 च्या आपल्या अजेंड्यामध्ये, RBI ने सांगितले की ते केंद्रीकृत पेमेंट सिस्टम (Climax 2.0) च्या संरचित निरीक्षणासाठी एक संरचना तयार करण्याची योजना आखत आहे. रिझव्‍‌र्ह बँकेने पीएफएमआय निकषांचे पालन करण्यासाठी केंद्रीकृत पेमेंट सिस्टीम्स, उदा., एनईएफटी आणि आरटीजीएसचे अंतर्गत मूल्यमापन पूर्ण केले आहे. तर नियामक म्हणतो की केंद्रीकृत पेमेंट सिस्टमचे मॉनिटरिंग तयार केले जाईल. RBI केंद्रीकृत पेमेंट सिस्टममध्ये पेई बोट लुकअप लागू करण्याचा पर्याय देखील शोधत आहे.
