परदेशांत वक्फ बोर्डांची वेगळीच स्थिती; सरकारी नियंत्रणासह कायद्यांतही सुधारणा; काय सांगतो अहवाल?

Waqf Board worldwide status : वक्फ सुधारणा विधेयक गुरुवार, दि. ३ एप्रिल रोजी लोकसभेत मंजूर झालं.आज भारतात सर्वाधिक जमीन ही भारतीय रेल्वे आणि संरक्षण मंत्रालयानंतर वक्फ बोर्डाकडे आहे. भारताप्रमाणे इतरही काही देशात वक्फ बोर्ड कार्यरत आहे, मात्र त्याठिकाणी असलेल्या वक्फच्या कायद्यात एकतर सुधारणा करण्यात आली आहे किंवा सरकारी हस्तक्षेपाद्वारे नियंत्रित करण्यात आली आहे.

युरोपीय देशांतील मुस्लिम समुदायांकडेही धार्मिक मालमत्ता आहेत, परंतु त्यांची वक्फ बोर्डची मलमत्ता म्हणून औपचारिक नोंद केलेली नाही. बहुतेक मालमत्ता मुस्लिम चॅरिटी ट्रस्ट किंवा इस्लामिक फाउंडेशनच्या नावावर नोंदणीकृत आहेत. मिळालेल्या एका अहवालानुसार एकूण ११ देश असे आहेत, जिथे वक्फ कायद्यांमध्ये सुधारणा करण्यात आली आहे किंवा ते सरकारच्या अखत्यारीत आणण्यात आले आहे.

सौदी अरेबिया

सौदी अरेबियातील वक्फ मालमत्तेचे व्यवस्थापन जनरल अथॉरिटी फॉर अवकाफ (जीएए) द्वारे केले जाते, ज्याची स्थापना २०१६ मध्ये झाली होती. जीएए आर्थिक आणि प्रशासकीय स्वातंत्र्य असलेली सार्वजनिक संस्था आहे. ते पंतप्रधान कार्यालयाच्या अंतर्गत येते. यात संचालक मंडळ, राज्यपाल आणि ५ विविध समित्यांसह अनेक लोकांचा समावेश आहे. जीएए देशातील अंदाजे ३३ हजार मालमत्तांच्या व्यवस्थापनासाठी जबाबदार आहे.

तुर्कस्तान

तुर्कस्तानमध्ये ऑट्टोमन साम्राज्याच्या काळापर्यंत वक्फ मंत्रालय होते. तथापि, १९२४ मध्ये ते रद्द करण्यात आले. सध्या वक्फ मालमत्तेचे व्यवस्थापन ‘डायरेक्टरेट जनरल ऑफ फाउंडेशन’च्या जनरल अंतर्गत आहे. हे वक्फ मालमत्तेचे नूतनीकरण आणि वापरावर देखरेख करतात. त्यासोबतच वक्फ मालमत्ता आणि महसूल सार्वजनिक कल्याणकारी कामांसाठी वापरला जाईल याची खात्री करतात.

इराक

इराकमधील वक्फ मालमत्ता याआधी अवकफ आणि धार्मिक व्यवहार मंत्रालयाद्वारे व्यवस्थापित केल्या जात होत्या, परंतु २००३ मध्ये ते रद्द करण्यात आले. सध्या सुन्नी आणि शिया एन्डॉमेंट्स कार्यालयाद्वारे वक्फ मालमत्तेचे व्यवस्थापन केले जाते. शिया आणि सुन्नी यांची स्वतंत्र मंडळे असली तरी दोन्हीकडे केंद्रीकृत प्रशासन आहे.

कुवेत

कुवेतमधील वक्फ मालमत्तेची देखरेख औकाफ आणि इस्लामिक व्यवहार मंत्रालय करते. मशिदी, शाळा आणि रुग्णालयांसह वक्फ मालमत्तेचा विकास आणि देखभाल हे मंत्रालय पाहते. मंत्रालयाने महिलांना वरिष्ठ पदांवर नियुक्त करण्यासाठी २०१८ मध्ये धोरणे देखील बदलली. याशिवाय, मंत्रालय इस्लामिक विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा प्रचार करणे आणि नैसर्गिक आपत्तींनंतर मानवतावादी मदत पुरवणे यासारखे उपक्रम देखील करते.

इजिप्त

इजिप्तमधील वक्फ मालमत्तेची देखभाल अवकाफ मंत्रालय करते. ऑट्टोमन साम्राज्याच्या काळात त्याचे राष्ट्रीयीकरण करण्यात आले. गेल्या काही दशकांत, अवकाफ मंत्रालयावर भ्रष्टाचाराचे अनेक आरोप झाले आहेत आणि हे धार्मिक स्थळांच्या सरकारीकरणासारखेच असल्याचे दिसून आले. यामुळे अवकाफचे माजी मंत्री मुहम्मद अल-धाबी यांचीही १९७७ मध्ये हत्या करण्यात आली होती. विरोध असूनही, इजिप्तमधील वक्फ मालमत्ता सध्या अवकाफ मंत्रालयाद्वारे व्यवस्थापित केल्या जातात.

सीरिया

सीरियातील वक्फ मालमत्तेची देखरेख अवकाफ मंत्रालयाद्वारे केली जाते, जे वक्फ मालमत्तेचा योग्य वापर आणि धर्मादाय हेतूंसाठी महसूल वितरणावर देखरेख करते. सीरियाने २०१८ मध्ये वक्फशी संबंधित कायद्यांमध्ये बदल केले आणि ते अधिक कडक केले.

लेबनॉन

लेबनॉनमधील वक्फ मालमत्तेचे व्यवस्थापन एंडोमेंट्स आणि इस्लामिक अफेयर्स मंत्रालयाच्या अंतर्गत आहे. हे वक्फ मालमत्तेचे व्यवस्थापन, धर्मादाय हेतूंसाठी वक्फ महसूलाचे योग्य वापर आणि वितरण यावर देखरेख करते.

इंडोनेशिया

इंडोनेशियाची वक्फ एजन्सी २००४ मध्ये स्थापन झालेल्या वक्फ-संबंधित मालमत्तांवर देखरेख करते. वक्फ एजन्सीमध्ये एक सल्लागार परिषद असते, जी कामांवर देखरेख करते. एक कार्यकारी मंडळ आहे, जे अंमलबजावणीसाठी जबाबदार आहे. याशिवाय ५ वेगवेगळ्या समित्या आहेत. मंडळाचे अध्यक्ष एक अध्यक्ष आणि २ उपाध्यक्ष असतात, जे सदस्यांद्वारे ३ वर्षांच्या कालावधीसाठी निवडले जातात.