Nobel Memorial Prize in Economic Sciences 2024: डॅरॉन एसेमोग्लू, सायमन जॉन्सन आणि जेम्स ए. रॉबिन्सन यांना रॉयल स्वीडिश ॲकॅडमी ऑफ सायन्सेसने आर्थिक क्षेत्रातील योगदानासाठी 2024 चा नोबेल पुरस्कार जाहीर केला आहे.
नोबेल पारितोषिक समितीने X वरील पोस्टमध्ये म्हटले आहे “राजकीय संस्था कोणत्या परिस्थितीत निर्माण होतात आणि बदलतात हे स्पष्ट करण्यासाठी विजेते मॉडेलचे तीन घटक आहेत. पहिला म्हणजे संसाधनांचे वाटप कसे केले जाते आणि समाजात निर्णय घेण्याची शक्ती कोणाकडे आहे (उच्चभ्रू किंवा जनसामान्य) यावरील संघर्ष आहे,”
दुसरा सत्ताधारी वर्गाला संघटित करून आणि धमकावून सत्ता वापरण्याची संधी, अशा प्रकारे निर्णय घेण्याच्या शक्तीपेक्षा समाजातील शक्ती मोठी असते. तिसरी अडचण बांधिलकीची आहे, याचा अर्थ उच्चभ्रू वर्गासाठी निर्णय घेण्याची शक्ती जनतेच्या हाती सोपवणे हा एकमेव पर्याय आहे.
देशाची समृद्धी वाढवण्यासाठी संस्था कशा प्रकारे मदत करतात यासाठी हा पुरस्कार देण्यात आला आहे. या विद्वानांच्या कामाने हे दाखवून दिले आहे की, कमकुवत कायदे आणि शोषक संस्था असलेले समाज, विकास किंवा अर्थपूर्ण प्रगतीला चालना देण्यात अपयशी ठरतात.
हा पुरस्कार अधिकृतपणे ‘बँक ऑफ स्वीडन प्राइज इन इकॉनॉमिक सायन्सेस इन मेमरी ऑफ अल्फ्रेड नोबेल’ म्हणून ओळखला जातो. सेंट्रल बँकेने 19 व्या शतकातील स्वीडिश व्यापारी आणि रसायनशास्त्रज्ञ नोबेल यांच्या स्मरणार्थ त्याची स्थापना केली. नोबेलने डायनामाइटचा शोध लावला आणि पाच नोबेल पारितोषिकांची स्थापना केली. 1969 मध्ये रॅगनार फ्रिश आणि जॅन टिनबर्गन यांना त्याचे पहिले विजेते घोषित करण्यात आले.
