स्टार प्रचारक : लोकशाहीच्या उत्सवात सहभागी होण्यासाठी सर्वच पक्षांचे बडे नेते एकाच दिवशी देशाच्या विविध भागात सभा, रॅली आणि रोड शो घेत आहेत. त्यासाठी हेलिकॉप्टरपासून ते चार्टर्ड प्लेनपर्यंत सर्व गोष्टींचा वापर केला जात आहे. आपापल्या पक्षांच्या उमेदवारांना पाठिंबा मिळवण्यासाठी ते अंदाधुंद दौरे करत आहेत. या सर्वांना स्टार प्रचारक म्हटले जाते आणि त्यांच्या प्रवासावर खूप पैसा खर्च होतो.
हा खर्च कोणाच्या खात्यात जातो याचा विचार केला आहे का? स्टार प्रचारकांशी संबंधित नियम काय आहे हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करूया.
कोण बनतो स्टार प्रचारक?
कोणत्याही स्टार प्रचारकाची निश्चित व्याख्या नाही. पक्ष सहसा स्टार प्रचारक म्हणून अधिक लोकप्रिय असलेले नेते बनवतात. स्टार प्रचारक कोणत्याही जागेवरून उमेदवार असावा असे नाही. आपल्या पक्षाच्या उमेदवाराचा प्रचार करणे हे स्टार प्रचारकाचे काम असते. पक्ष सहसा त्यांचे वेळापत्रक ठरवतात, परंतु काहीवेळा उमेदवाराच्या मागणीनुसार, त्यांना त्याच्या भागात प्रचारासाठी पाठवले जाते.
मात्र या स्टार प्रचारकांच्या प्रवासाचा खर्च कोण उचलणार, असा प्रश्न उपस्थित होत आहे. प्रत्येक वेळी निवडणुका जाहीर झाल्यानंतर पक्षांना त्यांच्या स्टार प्रचारकांची यादी निवडणूक आयोगाला द्यावी लागते. त्यासाठी आयोगाने कालमर्यादा निश्चित केली आहे.
निम्मा खर्च उमेदवारांच्या खात्यात जमा होतो.
भारतीय निवडणूक आयोगाने स्टार प्रचारकांवर होणाऱ्या खर्चाबाबत नियम निश्चित केले आहेत. यानुसार स्टार प्रचारकाने प्रचारासाठी केलेल्या एकूण खर्चाच्या 50 टक्के रक्कम तो ज्या मतदारसंघात प्रचार करत आहे, त्या उमेदवाराच्या निवडणूक खर्चात जोडला जाणार आहे. म्हणजेच, एखाद्या स्टार प्रचारकाने उमेदवाराच्या मतदारसंघात प्रचारादरम्यान वापरलेली वाहने, विमान किंवा हेलिकॉप्टर, फुले, हार, झेंडे आणि बॅनर यांच्यावरील खर्चापैकी अर्धा खर्च उमेदवाराच्या खर्चात जोडला जाईल आणि उरलेला निम्मा पक्षाच्या खर्चात जोडला जाईल. खाते
रॅली, रोड शो किंवा सभेत एकापेक्षा जास्त उमेदवार सहभागी झाल्यास, खर्चाची रक्कम सर्व उमेदवारांच्या खर्चात समान जोडली जाईल.
त्यासाठी स्टार प्रचारकासह उमेदवाराने मंचावर उपस्थित राहणे आवश्यक आहे. पोस्टर-बॅनरवर स्टार प्रचारकासोबत उमेदवाराचा फोटो असावा. रॅली, जाहीर सभा किंवा रोड शो दरम्यान स्थानिक उमेदवाराच्या नावाचा स्टार प्रचार करा. एकाच वेळी अनेक उमेदवारांच्या प्रचाराच्या बाबतीतही असेच घडते. स्टार प्रचारकाने प्रत्येकाचे नाव घेतले आणि पोस्टर-बॅनरवर प्रत्येकाचा फोटो असेल, तर संपूर्ण खर्च सर्वांमध्ये समान प्रमाणात विभागून त्यांच्या खात्यात जमा केला जातो.
स्टार प्रचारकांच्या खात्यात त्याच्या क्षेत्रातील प्रचारासाठी ही रक्कम जमा केली जाते. मात्र, स्टार प्रचारकाने स्वत:च्या मतदारसंघात प्रचार केला, म्हणजे तो प्रचार करत असलेल्या मतदारसंघातील उमेदवार असेल, तर त्याचा संपूर्ण खर्च त्याच्या खात्यात जमा होईल. स्टार प्रचारक एखाद्या संसदीय मतदारसंघातील उमेदवार असेल आणि त्याच्याच मतदारसंघात प्रचार करत असेल, तर त्याचा प्रवास आणि इतर खर्च त्याच्या खात्यातच जमा केला जाईल, असे निवडणूक आयोगाने स्पष्ट केले आहे. एक प्रकारे, तो केवळ उमेदवार मानला जाईल आणि त्याच्या क्षेत्रातील स्टार प्रचारकांना उपलब्ध असलेल्या कोणत्याही सुविधेचा लाभ मिळणार नाही.
त्याची रक्कम पक्षाच्या खात्यात जमा केली जाते
याशिवाय, सुरक्षा कर्मचारी आणि मीडियाच्या लोकांनी स्टार प्रचारकांसोबत प्रवास केल्यास स्टार प्रचारकांच्या प्रवासाचा संपूर्ण खर्च संबंधित राजकीय पक्षाच्या खात्यात जमा केला जाईल, असा निर्णयही निवडणूक आयोगाने घेतला आहे. हे तेव्हाच होईल जेव्हा स्टार प्रचारक संबंधित मतदारसंघात उमेदवार नसतील.
लोकप्रतिनिधी कायदा, 1951 च्या कलम 77 (1) मध्ये स्टार प्रचारकांशी संबंधित मार्गदर्शक तत्त्वे दिली आहेत. निवडणूक आयोगाकडून या सूचना वेळोवेळी जारी केल्या जातात. या मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये राजकीय पक्षांना त्यांच्या कोणत्याही नेत्याचा स्टार प्रचारकांच्या यादीत समावेश करण्याचा किंवा त्याचे नाव काढून टाकण्याचा अधिकार देण्यात आला आहे. तथापि, पारंपारिकपणे उमेदवाराच्या क्षेत्रात स्टार प्रचारक बोलवण्याची मर्यादा नाही.
