भारतात लोकांच्या धार्मिक श्रद्धा नद्यांशी जोडल्या गेल्या आहेत. आपल्या देशात सुमारे ४०० नद्या वाहतात आणि यापैकी काही नद्या देवींसारख्या पवित्र मानल्या जातात. या पवित्र नद्यांची पूजा देखील योग्य विधींनी केली जाते. गंगा, यमुना आणि सरस्वती प्रमाणेच नर्मदा नदी देखील लोकांच्या श्रद्धेचे केंद्र मानली जाते. बहुतेक नद्या पश्चिमेकडून पूर्वेकडे वाहतात, तर नर्मदा ही पूर्वेकडून पश्चिमेकडे वाहणारी आणि अरबी समुद्रात विलीन होणारी नदी आहे.
सोप्या शब्दांत सांगायचे तर, नर्मदा नदी उलट दिशेने वाहते. नर्मदा नदीला ‘आकाशाची कन्या’ असेही म्हणतात. दरवर्षी माघ महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील सप्तमी तिथीला नर्मदा जयंती साजरी केली जाते, जी आज म्हणजेच ४ फेब्रुवारी रोजी साजरी केली जात आहे. नर्मदा जयंतीनिमित्त, नर्मदा नदी उलट दिशेने का वाहते ते आम्ही तुम्हाला सांगतो. रामायण आणि महाभारतासारख्या पुराणांमध्ये नर्मदेचा उल्लेख आहे. वायु पुराण आणि स्कंद पुराणातील रेवा विभागात नर्मदा नदीच्या उताराची आणि महत्त्वाची कथा वर्णन केली आहे. म्हणूनच नर्मदेला रेवा असेही म्हणतात. अमरकंटक हे नर्मदेचे उगमस्थान आहे, जी हिंदू धर्मात एक पवित्र नदी मानली जाते. याशिवाय, नर्मदा नदीच्या दोन्ही काठांवर अनेक मंदिरे आहेत. त्याच वेळी, अगस्त्य, भारद्वाज, भृगु, कौशिक, मार्कंडेय आणि कपिल इत्यादी अनेक महान ऋषींनी नर्मदेच्या काठावर तपश्चर्या केली. नर्मदा नदीच्या धार्मिक आणि पौराणिक महत्त्वाबद्दल आम्ही तुम्हाला सविस्तरपणे सांगू. याशिवाय, नर्मदा नदी उलट दिशेने का वाहते यामागील पौराणिक कथा देखील आम्ही तुम्हाला सांगू.
धार्मिक मान्यतेनुसार, नर्मदा नदीचा उगम भगवान शिवापासून झाला असे मानले जाते. म्हणूनच तिला भगवान शिव किंवा शंकरीची कन्या असेही म्हणतात. असे म्हटले जाते की नर्मदेच्या काठावर सापडणारा प्रत्येक दगड शिवलिंगाच्या आकाराचा आहे. हे लिंग आकाराचे दगड बाणलिंग किंवा बाण शिवलिंग म्हणून ओळखले जातात, जे हिंदू धर्मात अत्यंत पूजनीय मानले जातात. आख्यायिकेनुसार, एकदा भगवान भोलेनाथ मैकल पर्वतावर तपश्चर्येत गुंतले होते. या काळात देवतांनी त्याची पूजा केली आणि त्याला प्रसन्न केले. भगवान शिवाच्या तपश्चर्येदरम्यान, त्यांच्या शरीरातून घामाचे काही थेंब पडले, ज्यामुळे एक तलाव निर्माण झाला. याच तलावातून आणखी एक सुंदर मुलगी दिसली. या मुलीचे सौंदर्य पाहून देवतांनी तिचे नाव ‘नर्मदा’ ठेवले.
नर्मदा उलट दिशेने का वाहते याबद्दल एक पौराणिक कथा आहे. या आख्यायिकेनुसार, नर्मदा ही राजा मेकलची कन्या होती. जेव्हा नर्मदा विवाहयोग्य झाली, तेव्हा राजा मेकलने घोषणा केली की जो कोणी गुलबकौलीचे फूल आणेल तो त्याची मुलगी नर्मदेशी लग्न करेल. हे आव्हान राजकुमार सोनभद्र यांनी पूर्ण केले आणि त्यानंतर नर्मदा आणि सोनभद्र यांचे लग्न निश्चित झाले. एके दिवशी नर्मदेने राजकुमाराला भेटण्याची इच्छा व्यक्त केली आणि त्यासाठी तिने तिची मैत्रीण जोहिलाला सोनभद्रला संदेश पाठवला. जेव्हा सोनभद्रने जोहिलाला पाहिले तेव्हा त्याने तिला नर्मदा समजून तिला लग्नासाठी मागणी केली. जोहिला हा प्रस्ताव नाकारू शकली नाही आणि सोनभद्रच्या प्रेमात पडली. जेव्हा नर्मदेला हे कळले तेव्हा ती खूप रागावली आणि तिने आयुष्यभर कुमारी राहण्याची प्रतिज्ञा केली. तेव्हापासून नर्मदा संतप्त झाली आणि उलट दिशेने वाहू लागली आणि अरबी समुद्राला जाऊन मिळाली. तेव्हापासून नर्मदा नदीची पूजा कुमारी नदी म्हणून केली जाते. नर्मदा नदीच्या प्रत्येक कंकडाला नरवडेश्वर शिवलिंग असेही म्हणतात. तथापि, विरुद्ध दिशेने वाहणाऱ्या नर्मदा नदीबद्दल, शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की रिफ्ट व्हॅलीमुळे, म्हणजेच नदीच्या प्रवाहासाठी तयार झालेला उतार विरुद्ध दिशेने असल्याने नर्मदा नदी उलट दिशेने वाहते. अशा परिस्थितीत, नदी ज्या दिशेने उतार आहे त्याच दिशेने वाहते.
