World Consumer Day प्रत्येक वर्षी १५ मार्च रोजी संपूर्ण जगभरात जागतिक ग्राहक दिन साजरा केला जातो. या दिवसाचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे ग्राहकांचे हक्क, हित आणि संरक्षण याबद्दल जागरूकता निर्माण करणे. ग्राहक हे कोणत्याही व्यवसायाचे महत्त्वाचे घटक असतात. त्यामुळे ग्राहकांचे हित जपणे आणि त्यांना योग्य सेवा-सुविधा पुरवणे हे प्रत्येक विक्रेत्याचे कर्तव्य आहे.जागतिक ग्राहक दिनाची सुरुवात १५ मार्च १९८३ मध्ये झाली. याची प्रेरणा अमेरिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष जॉन एफ. केनेडी यांच्या १५ मार्च १९६२ रोजी अमेरिकन काँग्रेससमोर केलेल्या भाषणातून मिळाली. त्यांनी आपल्या भाषणात ग्राहकांचे चार मूलभूत हक्क मांडले. सुरक्षित राहण्याचा हक्क. माहिती मिळवण्याचा हक्क. पर्याय निवडण्याचा हक्क. आपली तक्रार मांडण्याचा हक्क. हे महत्वाचे हक्क मानले जातातया हक्कांवर आधारित कन्झ्युमर इंटरनॅशनल या जागतिक संस्थेने १९८३ मध्ये पहिला जागतिक ग्राहक दिन साजरा केला.
ग्राहक हा कोणत्याही अर्थव्यवस्थेचा महत्त्वाचा भाग आहे. त्यामुळे ग्राहकांच्या हक्कांचे संरक्षण करणे आणि त्यांना योग्य सेवा व उत्पादने मिळण्याची हमी देणे गरजेचे आहे. जागतिक ग्राहक दिनाच्या निमित्ताने प्रत्येकाने आपल्या हक्कांची जाणीव ठेवावी आणि जबाबदार ग्राहक बनावे.
ग्राहक संरक्षण कायदा
ग्राहकांसोबत दैनंदिन फसवणूक रोखण्यासाठी आणि ग्राहकांचे हक्क बळकट करण्यासाठी, ‘ग्राहक संरक्षण कायदा-२०१९’ (Consumer Protection Act 2019) २० जुलै २०२० रोजी देशात लागू करण्यात आला, ज्यामध्ये फसवणूक पासून संरक्षणासाठी अनेक तरतुदी आहेत.ग्राहक संरक्षण कायद्यात असे स्पष्ट करण्यात आले आहे की प्रत्येक व्यक्ती ही एक ग्राहक आहे, ज्याने कोणत्याही वस्तू किंवा सेवांच्या खरेदीच्या बदल्यात पैसे दिले किंवा देण्याचे वचन दिले आहे आणि त्यामुळे तो कोणत्याही प्रकारच्या शोषण किंवा छळ विरुद्ध आवाज उठवू शकतो आणि नुकसान भरपाईची मागणी करू शकतो. ग्राहक हक्क म्हणजे खरेदी केलेल्या कोणत्याही वस्तू, उत्पादन किंवा सेवेतील कमतरतेच्या बदल्यात ग्राहकांना दिलेले कायदेशीर संरक्षण असे आहे.
जागतिक ग्राहक दिन हा ग्राहकांच्या हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी आणि त्यांच्या हितासाठी महत्त्वाचा आहे. ग्राहकांनी आपले हक्क जाणून घेतले पाहिजेत आणि जबाबदारीने खरेदी केली पाहिजे. तसेच, प्रत्येक विक्रेत्याने ग्राहकांची फसवणूक न करता त्यांना योग्य सेवा आणि उत्पादने पुरवली पाहिजेत. जागरूक ग्राहक हेच समाजाच्या प्रगतीचे लक्षण आहे.
२०२५ ची थीम
जागतिक ग्राहक हक्क दिन २०२५ ची थीम “शाश्वत जीवनशैलीकडे न्याय्य संक्रमण” आहे. ही थीम ग्राहकांना शाश्वत आणि निरोगी जीवनशैलीचे पर्याय प्रत्येकासाठी सुलभ, उपलब्ध आणि परवडणारे बनवण्याचे महत्त्व आठवते. लोकांना मदत करणे आणि निवडींचे संक्रमण सुरळीतपणे करताना मूलभूत हक्क आणि गरजा पूर्ण करणे हे ध्येय आहे.
